نشست علمی «برخی از تلقّی‌های غیرعلمی و نادرست در فردوسی‌شناسی» برگزار شد

در جلسه‌ای که ساعت 11 روز دوشنبه، 27 اردیبهشت‌ماه 1395 در تالار رجایی دانشکدة ادبیات برگزار شد، دکتر سجّاد آیدنلو، سخنرانی خود را با عنوان «برخی از تلقّی‌های غیرعلمی و نادرست در فردوسی‌شناسی» ایراد کرد.

در این جلسه که دکتر ابوالقاسم قوام، مدیر گروه زبان و ادبیات فارسی، دکتر راشد محصّل، دکتر سلمان ساکت، دکتر فرزاد قائمی و جمعی دیگر از استادان، دانشجویان و علاقه‌مندان زبان و ادبیات فارسی حضور داشتند، دکتر آیدنلو به دو نگاه متفاوت و متضاد دربارة شاهنامه و فردوسی اشاره کرد. وی این دو نگاه را یکی برخورد ستایش‌آمیز و دیگری، برخورد نکوهش‌گرانه به فردوسی برشمرد که هرکدام در طول تاریخ، یعنی از زمان خودِ فردوسی تا دورة معاصر، نمونه‌های بسیاری در ادبیات فارسی و در میان پژوهشگران و شاهنامه‌پژوهان داشته‌است.

دکتر آیدنلو برخورد نکوهش‌گرانه با شاهنامه را به دو دستة مهم تقسیم کرد که یکی برخورد انتقادی و همراه با نکوهش و توهین و دیگری تفسیر و استنباط‌ها و نظریات غیرعلمی از جانب معاصران بوده‌است. وی برخی از نگاه‌های فرودستانه به شاهنامه و فردوسی را حاصل نگاه منفی دربارها به او دانست. به این عبارت که اگر دربار، نگاه مثبت به شاهنامه داشته‌است، شاعران قصیده‌سرا، ممدوح خود را به پهلوانان شاهنامه تشبیه می‌کردند و برخورد ستایش‌آمیزی با شاهنامه داشتند و چنانچه دربارها نگاهی منفی به شاهنامه داشتند، نگاه شاعران قصیده‌پرداز نیز به فردوسی و شاهنامه منفی بود.

دکتر آیدنلو همچنین به مخالفت‌های مذهبی با شاهنامه اشاره کرد که گاه، به دلیل وجود محتوای ایران پیش از اسلام، این کتاب ارزشمند، کتاب مجوس خوانده شده و مواجهة نادرستی با آن صورت گرفته‌است. وی به این نکته تأکید کرد که مردم هوشیار ایران، هرگز این آرای نادرست را نپذیرفته‌اند؛ چراکه آنها می‌دانند تقابلی میان اسلام و ایرانی‌بودن وجود ندارد. دکتر آیدنلو برخی از نگاه‌ها را به شاهنامه، کاملاً متعصّبانه عنوان کرد که در دورة معاصر نیز چنین تعصّباتی سبب برخوردهای نادرست و غیرعلمی با شاهنامه شده‌است.

وی یکی از این موارد را پدیدة پان‌ترکیسم دانست که پیروان این جریان، شاهنامه را کتابی ترک‌ستیز می‌دانند. آنها بر این باورند که مقصود فردوسی از قوم تورانی در شاهنامه که همواره در نبرد با ایرانیان بوده‌اند، اقوام ترک است؛ بنابراین، فردوسی سرِ ناسازگاری با ترکان را داشته‌است. دکتر آیدنلو خاطرنشان کرد که اقوام ترک در آذربایجان، هیچ ارتباطی به تورانیان در شاهنامه ندارند و فردوسی از آذربایجان با نامی نیکو یاد کرده‌است. وی به برخی از نگاه‌های احساسی و صرفاً ایرانی و البته غیرعلمی دربارة شاهنامه نیز اشاره کرد و یادآور شد که این گروه، در محافل ایران‌دوستانة خود، فردوسی را یک ایرانی زرتشتی می‌دانند که هیچ ارتباطی به اسلام ندارد.

وی همچنین نگاه عارفانه به شاهنامه را مردود شمرد؛ چراکه در دورة سرایش شاهنامه، هنوز عرفان جایگاهی در شعر فارسی نداشته و نمی‌توان شاهنامه را به عرفان پیوند زد. علاوه بر این، نوع ادبی شاهنامه، حماسی است که هیچ ارتباطی با عناصر و محتوای عرفانی ندارد. دکتر آیدنلو در پایان سخنرانی خود به پرسش‌های استادان و دانشجویان در زمینة شاهنامه‌پژوهی پاسخ داد.

اهدای لوح تقدیر از سوی مدیریت پژوهشی دانشکده به دکتر سجّاد آیدنلو، پایان‌بخش این جلسه بود.