پس از تأسیس دانشکدۀ ادبیات دانشگاه مشهد، گروه زبان و ادبيات فارسي، به عنوان دومین گروه آموزشی دانشگاه مشهد، پس از پزشکی، در سال 1334هجری شمسی بنیان نهاده شد. دورۀ کارشناسی زبان و ادبيات فارسي در سال 1334، دورۀ کارشناسی ارشد در سال 1349 و دورۀ دکتری زبان و ادبيات فارسي، به عنوان دومین دورۀ دکتری پس از دانشگاه تهران و نخستین دورۀ دکتری در دانشگاه فردوسی مشهد، در سال 1355 ایجاد شد. نخستین فارغ التحصیل دکتری زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد، در سال 1362 از پایان نامۀ خود دفاع کرد و پس از آن، در طول بیش از سه دهه تلاش مداوم، تربیت متخصصان زبان و ادبيات فارسي لحظه ای با وقفه مواجه نشد که در نتیجۀ آن، تا امروز، بیش از صد تن از فارغ التحصیلان مقطع دکتری زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد، در دانشگاهها و مراکز مختلف علمی کشور به تعلیم و پرورش دانشجویان و پژوهش در این قلمرو اشتغال یافته اند و تعداد دیگری نیز جذب دیگر حوزه های علمی و آموزشی و فرهنگی کشور شده اند. دورۀ شبانه و آموزش زبان فارسی به دانشجویان خارجی نیز نزدیک به چهار دهه در گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد سابقه دارد و پیوسته متناسب با نیازها و شیوه های جدید، در حال تحول و دگرگونی است. کوشش برای تخصصی کردن آموزش و تحقیقات دانشگاهی در مقطع تحصیلات تکمیلی، برای گروه زبان و ادبيات فارسي مشهد، کوششی ستودنی و هدفی مقدس بوده که با وجود همۀ موانع و دشواریها، هیچ گاه گرد خستگی بر آن ننشسته است. به دنبال این تلاش، گرایش کارشناسی ارشد ادبيات تطبيقي (فارسي- عربي)، با هدف گسترش مطالعات تطبیقی در این حوزه، از چندی پیش آغاز شده و گرايش کارشناسی ارشد ادبيات تطبيقي (فارسي- انگلیسی) نیز در آستانۀ تأسیس است. تلاش برای بنیان نهادن گرایشهای تخصصی در مقطع دکتری نیز به همت گروه در سالهای اخیر دنبال شده است و سه گرایش دكتري تخصصی "فردوسي شناسي و ادبيات حماسی"، "ادبيات عرفانی" و "تاریخ ادبیات"، مراحل نهایی تصویب را می گذارند.

در حال حاضر، 244 دانشجو در مقطع کارشناسی، 107 دانشجو در مقطع کارشناسی ارشد (در دو گرايش زبان و ادبيّات فارسی و ادبیّات تطبیقی فارسی- عربی) و 45 دانشجو در مقطع دکتری زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد در این گروه آموزشی مشغول به تحصیل هستند. هدف از تدریس دروس زبان و ادبیات فارسی در سطع دانشگاهها و مراکز آموزش عالی کشور، در دو سطح عمومی و تخصصی و در مقاطع سه گانه، در گام نخست، آشنا نمودن دانشجویان با جلوه های مختلف آثار نظم و نثر فارسی و ایجاد توانایی برای بهره مندی دانش آموختگان از ظرفیتهای گوناگون علمی، فرهنگی و اجتماعی این گنجینۀ شکوهمند بشری است و در گامهای بعدی، تربیت متخصصان زبده‌ برای پژوهش و آموزش در قلمرو پهناور زبان و ادبیات فارسی است؛ متخصصانی که با اشراف به مجموعۀ آثار ادب فارسی در ادوار مختلف، مهارت در استفاده از نظريه های جدید و همسانی با دانش روز، برای انجام مطالعات بنیادی متون و نقد و بررسی تخصصی در حوزه های مختلف ادبيات کهن و معاصر فارسی توانایی لازم را به دست آورند تا بتوانند، در آینده، آموزش دروس مربوط به زبان و ادبیات فارسی در مراکز مختلف آموزشی کشور را بر عهده گیرند و وظیفۀ شناخت، معرفی و شناساندن این آثار به جامعه، میان داری در حوزۀ فرهنگ، تحقیق و پژوهش و راهنمایی و هدایت فعالیتهای انجام شده در این قلمرو را عهده دار شوند.

از فعالیتهای مهم گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد، تأسیس قطب علمي فردوسي شناسي و ادبيّات خراسان است. به علت اهميت فردوسی و اثر جاودانۀ او براي تمامیت فرهنگی ايران و پایداری زبان فارسي و نقش او در شكل گيري هويّت ايراني- اسلامي، اولویت نخست پژوهشی این قطب علمي به مطالعات فردوسی شناسي اختصاص یافته است. شاهنامه بدون تردید کهن ترین، مفصل ترین و جامع ترین اثری است که پیکرۀ زبان فارسی بر بنیاد آن استوار شده است. تقویت این بنیان مرصوص و پژوهش در اجزا و ابعاد این شاهکار سترگ، برای ایران امروز یک ضرورت ملّی و حیاتی است؛ بنیانی که می تواند ملّت سرفراز ایران را در رهگذر تاریخ از آفات و خطرات هستی برانداز روزگار حفظ کند و او را در مسیر سربلندی و استواری فرهنگی قرار دهد. از جملۀ فعالیتهای قطب علمي فردوسي شناسي و ادبيات خراسان، می توان به اجرای طرحهای پژوهشی متناسب با نیازهای علمی کشور، هدایت پایان نامه های تخصصی، حمایت از مطالعات شاهنامه پژوهی و ادبیات حماسی و چاپ کتب تحقیقی، همکاری با مراکز علمی و فرهنگی استان و کشور، برگزاری مجالس بزرگداشت و تشکیل گردهمایی برای فردوسی و دیگر مفاخر فرهنگی کشور و ارتباط بین المللی به ویژه با حوزه های گسترش زبان فارسی و به طور اختصاصی با آسیای مرکزی اشاره کرد. همچنین باید از جلسات هفتگی قطب علمي یاد کرد که در حوزه های مختلف دامن گستر بوده است؛ از آن جمله است، تحقیق در متون علمی و پزشکی کهن، شاهنامه خوانی و تفسیر این اثر حماسی، اسرارالتوحید خوانی (و پیش از آن تاریخ بیهقی خوانی)، مثنوی خوانی و شرح و تفسیر مثنوی، مطالعات پیش اساطیری، ادبیات ایران پیش از اسلام و سلسله سخنرانی‌های نقد ادبی. قطب علمی در ادامۀ فعالیتهای خود، علاوه بر حمایت از تعداد زیادی از پایان نامه ها و رساله های دانشجویی، چندین کتاب هم چاپ کرده است؛ از جمله: پردگیان خیال، چون من در این دیار، روزنه ای به شاهنامه، مشهد در آغاز قرن 14، می نگریم و می رویم، شاهنامه سرایی و سنتهای ادبی و فرهنگی در ایران باستان و...

از دیگر کوششهای گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد، برگزاری همایشهای مهم ملی، تخصصی و بین المللی در حوزه های مختلف زبان و ادبیات فارسی است که از آن جمله می توان به دومین همایش سراسری انجمن ترویج زبان و ادب فارسی ایران، نخستین همایش ملی نقد و نظریۀ ادبی در ایران، اولین همایش بین المللی میان رشته‌ای آب و ارزشهای فرهنگی آن، برگزاری سالانۀ همایشهای بزرگداشت فردوسی در 25 اردیبهشت هر سال، همایش بزرگداشت زادروز علامه اقبال لاهوری، افتتاح مرکز اقبال شناسی و تأسیس کارگاه دائمی تصحیح متون خطی اشاره کرد.

از فعالیتهای دیگر گروه، برگزاری جلسات هفتگی با موضوع ویراسـتاری و برگزاری کارگاههای فارسی عمومی، به منظور بالا بردن سطح آموزش در این درس، بوده است. همچنین باید از چاپ مجلۀ علمی- پژوهشی جستارهای ادبی، ویژۀ زبان و ادبيات فارسي یاد کرد که از سال 1388 از مجلۀ چهل و یک سالۀ ادبیات و علوم انسانی سابق منفک شده است و مجلۀ علمی- پژوهشی دانش و خرد که اولین مجلۀ علمی- پژوهشی تخصصی در حوزۀ فردوسي شناسي و ادبيات حماسی نیز باید به این مجموعه افزود که به همت قطب علمي فردوسي شناسي و ادبيات خراسان، نخستین شمارۀ آن در آستانۀ انتشار است.

از استادان نامی و برجستۀ گروه زبان و ادبيات فارسي مشهد در طول سالهای دور و نزدیک، که حضوری ثمربخش و ماندگار در قلمروی آموزش و تحقیق داشته‌اند و تألیفات و مقالاتشان زینت بخش محافل علمی کشور بوده است، باید از کسانی چون استاد احمد گلچین معانی، دکتر غلامحسین يوسفي، دکتر علی اکبر فیاض، دکتر احمد علی رجایی بخارایی، دكتر حميد زرين كوب، دکتر حسین رزمجو، دكترسيد محمد علوي مقدم، دکتر رضا انزابی نژاد، دكتر تقي وحيديان كاميار، دکتر محمد مهدی رکنی، دکتر محمد مهدی ناصح و دکتر محمد جعفر یاحقی یاد کرد.

گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسی مشهد، با پیشینه‌ای بلند، با پشتوانۀ حضور هزار و دویست سالۀ گنجینۀ کهن ادبیات فارسی در خراسان، و با نگاه به رهاوردهای علمی جهان در هر لحظه، می کوشد، افقهای تازه‌ای را فراسوی دانشجویان و دانش آموختگان و دوستداران زبان و ادب فارسي بگشاید، تا بستری باشد برای بالیدن و پویایی نسلهای جوان این سرزمین و شکوفایی و تناوری درخت ریشه دار زبان و ادب فارسي؛ زبان و ادبیاتی که تکیه گاه فرهنگ و هویت ایرانی در طول تاریخ پر فراز و نشیبش بوده است و پاسداری از آن، رسالت است مقدس که غفلت از آن، به معنی نادیده گرفتن بخشی از هویت فرهنگی این سرزمین است.